آیا مجتمع نفتی و گازی عسلویه در نابودی سامانه های بارشی فارس نقشی دارد؟

یک متن و هزار ادعا
بدون مقدمه چینی میرویم سر اصل مطلب. این هفته، داغترین موضوعی که در شبکه های اجتماعی دست به دست میشد؛ ادعا میکرد مشکل نباریدن باران در فارس «صنایع نفت، گاز و پتروشیمی عسلویه» است؛ همان «پارس جنوبی» که تا سالهای سال، ایرانیان به آن میبالیدند. این البته نخستین بار نبود که عاملی عجیب برای نباریدن باران در فارس پیدا میشد. همین چند هفته پیش محمد حقنگر، عضو شورای اسلامی شهر شیراز گفته بود: «خشکسالی امروز فارس و کشور به دلیل بدعهدی آمریکا در اجرای برجام و پروژه «هارپ» و دخل و تصرف در اتمسفر و تاثیر آن بر پروژه خشکسالی ایران است». البته چند سالی پیش از آقای حقنگر، محمود احمدی نژاد رئیس دولت دهم هم ادعا کرده بود که ابرهای ایرانیان را آمریکاییها از میان میبرند؛ این ادعا البته همزمان با شرایطی بود که خشکسالی به اوج رسیده ولی سوءمدیریت منابع آب، کار را به جایی رسانده بود که عمق چاهها در فارس به ۶۰۰ متر رسید و دولتهای نهم و دهم هیچ کاری در برخورد با این وضع نکردند.

اکنون اما مردم خود دلیل تازهای برای نباریدن باران یافتهاند که البته منشا اصلی انتشار این خبر مشخص نیست. متن این پیام واتس اَپی این است: «اطلاعیه از طرف جمعی از کارشناسان، محققان، مهندسان و دبیران جغرافی برای مسئولان و مردم شریف استان فارس: پس از حدود ۲ سال تحقیق و بررسی مشخص شده است که خشکسالی که اکنون استان فارس را در برگرفته است. به خاطر کمبود نزولات آسمانی نیست بلکه آلایندهها و گرمای متساعد شده از نیروگاه عسلویه باعث میشود ابرهای بارش زا پراکنده شوند به طوری که در پاییز امسال ما حدود ۲۰ بارش را به همین خاطر از دست دادیم. شایان ذکر است در آن سالی که پیشنهاد تاسیس نیروگاه ها داده شد عدهای کارشناس تذکر دادند که این نیروگاه درآمد فوق العاده زیادی خواهد داشت ولی به مرور باعث خشکسالی شدید خواهد شد که اکنون شاهد این امر هستیم و کل استان فارس طی ۵ سال آینده تبدیل به بیابان خواهد شد. ما فقط در چند صورت میتوانیم از این بحران جان سالم به در ببریم یا باید اکنون از همان درآمد هنگفت عسلویه، آب خریداری شود و آبهای ذخیره شده را برای سالهای بعد نگهداری کنیم و یا مانند کشورهای خارجی که با بحران خشکسالی روبرو هستند نیروگاه هستهای آب شیرینکن تاسیس شود و یا فعالیت نیروگاه عسلویه متوقف شود. همشهری عزیز این پیام را جدی بگیرید و برای دیگران ارسال کنید تا به دست استانداران و نمایندگان شیراز در مجلس برسد بلکه تدبیری بیندیشند در غیر این صورت خودمان و فرزندانمان شاهد مشکلات و بحران بیآبی خواهیم شد همانطور که از تابستان گذشته این بحران شروع شده و تعدادی روستا آبشان جیرهبندی و بیکاری عزیزانشان را متحمل شدند».

این متن در یک کلام، مشکوک است؛ از طرفی به خاطر نوع ساختار نوشتاری آن، به نظر نمیرسد که کارشناسان آن را نوشته باشند بلکه بیشتر به نظر میرسد که کسی شب هنگام موبایل خود را به دست گرفته و متنی را نوشته و در فضای مجازی منتشر کرده. این متن البته در نقاطی هم بحثهایی منطقی را به میان میآورد؛ اینکه فارس تا ۵ سال آینده – دست کم بخشهایی از این استان – میخشکد و این چیزی نیست که بر کسی پوشیده مانده باشد.

متن همچنین سخن از مشکلات عدیده اجتماعی به میان میآورد که همه این موارد پیش از انتشار این متن، در گفت و گوی کارشناسان با سرویس گزارش «خبرجنوب» به تفصیل مورد بررسی قرار گرفته است. این متن در عین حال هرچند در برخی بندها کمی علمی به نظر می رسد اما مواردی را مطرح می کند که کمی عجیب است؛ برای نمونه میگوید باید با پول درآمد عسلویه آب خرید یا عسلویه را تعطیل کرد که این ادعا تنها برای کشورهایی که صنعت نفت و گاز دارند و تعطیلی صنایع ایران برایشان سودآور است میتواند خوشایند باشد.

جز این، متن تلاش میکند انتقال آب خلیج فارس و شیرین کردن آن را مطرح کند که کارشناسان نسبت به پیامدهای به شدت زیانبار آن -حتی زیانبارتر از خشکسالی- بارها هشدار داده اند. اما آیا به راستی مجتمع نفت، گاز و پتروشیمی عسلویه میتواند باعث از میان رفتن ابرهای فارس شود؟

عسلویه ابرها را بارور می کند؟
امسال فارس به شکل کم سابقهای با کاهش بارندگی و افزایش دما روبرو شده است؛ آنچه معصومه ابتکار، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در متنی که شبکه تلگرامی اش منتشر کرده، آن را نشانه تغییر اقلیم میداند. نمیتوان انکار کرد که تغییر اقلیم ناشی از فعالیتهای گسترده صنعتی و گرمایش زمین است. به این ترتیب وجود مجتمع عسلویه هم بخشی از همان صنایعی است که کره زمین را میرود که تا ۲ درجه گرمتر کند. اما آیا به طور خاص، این نیروگاه به تنهایی میتواند، آن طور که این متن ادعا می کند، ۲۰ سامانه بارشی را از میان ببرد؟ پاسخ رئیس مرکز ملی بارورسازی ابرها این است: نه. آن طور که محمد مهدی جوادیان به سرویس گزارش «خبرجنوب» میگوید اگر آلایندههایی که از مجتمع عسلویه خارج میشود، اندازهای در حد مشخصی داشته باشد، حتی میتواند ابرها را بارور کند؛ او ادامه میدهد: «اگر این آلاینده ها ابعادی در حد نیم تا ۶ دهم تا یک میکرون داشته باشد و در ارتفاع منساب ابرها قرار بگیرد به باروری آنها کمک میکند کما اینکه ما همین روش را در بارورسازی ابرها به کار میبریم».

جوادیان البته یکی از بنیادیترین شاخصههای علم را مورد تاکید قرار میدهد؛ اینکه بدون مطالعه نمیتوان اثر و پیامدهای یک عامل را مشخص کرد و از آنجا که درباره عسلویه مطالعهای صورت نگرفته نه میتوان ادعا کرد که ابرها را بارور میکند و نه اینکه سامانههای بارشی را از میان می برد. او میگوید: «نه تنها استان فارس بلکه سراسر ایران درگیر خشکسالی و کاهش بارندگی هستند. هم اکنون بارشها در استان اصفهان و حتی استانهایی چون آذربایجان شرقی و غربی هم کاهش پیدا کرده است. به همین خاطر این ادعا را باید به صورت علمی بررسی کرد».
این طور که رئیس مرکز مطالعات باروسازی ابرها میگوید، امسال در فارس ۳ پرواز و در اصفهان ۲ پرواز برای بارورسازی ابرها انجام شده اما سامانه بارشی بیشتری در این استان ها موجود نبوده که فعالیتی بیش از این انجام شود. ضمن اینکه منابع مالی که قرار بوده از داخل فارس برای بارورسازی ابرها تامین شود، تامین نشده است.
سرمان گرم مار شد،
از عقرب غافل شدیم
مصریها یک ضرب المثل دارند که می گوید: «سرمان گرم مار شد، از عقرب غافل شدیم». اگر کسی به راستی از سر دغدغهمندی مطلب اثرگذاری پارس جنوبی بر کاهش بارندگیهای فارس را در فضای مجازی منتشر کرده باید این نکته را هم به یاد داشته باشد که منابع آبی فارس را نه صنایع بزرگ بلکه مردم و کشاورزان عادی از میان میبرند و مسئولان هم در برخورد با این پدیده کار اثرگذاری نکرده اند؛ چه اینکه خود آنان از سوءمدیریت آب در فارس سخن به میان میآورند.

ضمن اینکه هرچند خشکسالی اخیر میتواند به خاطر تغییر اقلیم- و نقش انسان در این تغییر- کاملا کار انسان باشد ولی در گذشته هم خشکسالی در فارس بیشمار رخ داده است البته متفاوت با این خشکسالی که از سال ۸۵ گریبان گیر فارس شده است. در خشکسالیهای گذشته، هر بار بارشها کاهش پیدا میکرد، مردم و کشاورزان تا جایی که میتوانستند مصرف آب را کم می کردند ولی در خشکسالی اخیر – به ویژه در طی فعالیت دولتهای نهم و دهم- نه تنها کشاورزان خود به مصرف بیرویه آب آن هم به صورت سنتی و غرقابی ادامه دادند بلکه دولت آنها را به این کار تشویق میکرد؛ چه اینکه فارس در جریان همین خشکسالی رتبه نخست تولید گندم کشور را به دست آورد.

این است که سیاوش محمدی، معاون طبیعی اداره کل محیط زیست فارس به سرویس گزارش «خبرجنوب» میگوید: «به جای بحثهای حاشیهای در واتس اَپ و تلگرام باید بر منابع آبی که داریم تمرکز کنیم و نگذاریم این منابع هم از دست برود. امروز ما منابع محدودی در دست داریم ولی بیش از اندازه مصرف میکنیم. باید روی داشتهها برنامهریزی شود تا بیش از این با فرونشست زمین و هزار و یک مشکل دیگر روبرو نشویم».
محمدی پیش بینی میکند که با ادامه این وضع، در آینده نزدیک از میان رفتن منابع آب بر مهاجرتها باز هم خواهد افزود؛ و به این ترتیب دست کم بخشی از پیش بینی آن متن واتس اَپی درست از آب درخواهد آمد؛ اینکه فارس میخشکد و مردمش چاره ای جز آوارگی نخواهند داشت.