باغ هنر شیراز فینالیست جایزه معمار ۹۴ در بخش بازسازی شد. به گزارش شیراز۱۴۰۰، این باغ سال گذشته در کنار بوستان بعثت افتتاح شد که همواره با استقبال شهروندان مواجه بوده است که البته اکنون وضعیت چندان مناسبی نداشته و بیشتر به مرکز خرید و فروش و بدون رسیدگی مناسب تبدیل شده تا محلی برای حضور هنرمندان.
مشخصات این باغ به این شکل ذکر شده است :
اطلاعات عمومی پروژه
نام پروژه: باغ هنر شیراز
آدرس: شیراز
شرکت مشاوره: شرکت نارنجستان هفت هنر شیراز[←]
معمار پروژه: مهدی پیروی
ترسیم وگرافیک: مژگان ساسانی ، اعظم الطاف، لیلی ایران‌پور ،حمید محمودپور ، زهرا ساسانی، سروش فرزانه
تاریخ: ۱۳۹۰ -۱۳۹۳
مساحت ساخته شده: ۸۱۴۷ مترمربع
نوع ساختمان: منظر، فرهنگی، بازسازی
سازه: عادل احمدی
طراح تاسیسات: روح الله احمدی، غلامرضا حیاتی پور
پیمانکار ابنیه و تاسیسات: شرکت گیشانگار فارس
طراح و مشاور نورپردازی مکعبهای بتنی: مهندسین مشاور ایستا سازه چکاد
طراحی و اجرای المان‌های هنری: عبدالعلی قصردشتی، نیک‌مهر یوسفی
مشاور فضای سبز: علیرضا پاک‌فطرت
مشاور برنامه‌ریزی فعالیت‌های قابل استقرار: علیرضا پاک‌فطرت ، محمدرضا بذرگر، علی‌اکبر حسینی
نظارت: نارنجستان هفت هنر شیراز
عکاسان: آیدا نامداری، هادی بذرگر، علی اصغر بازیار
جایزه: فینالیست جایزه معمار در بخش بازسازی، سال ۱۳۹۴
رقم ۱۵۵۰ برای باغهای تاریخی دنیا رقم ناچیزی است، به‌خصوص در مقایسه با میراث‌های معماری دیگر. چون باغ موجود زنده‌ای است، نگهداری دقیق می‌خواهد و با کمی غفلت به زمین بایر تبدیل می‌شود. در ایران هم باغهای بزرگی از بین رفتند و امروز اثری از آن‌ها نیست. متاسفانه حکومت‌ها و مردم خیلی دیر وجدان این کار را پیدا کردند.
“کتاب باغ ایرانی، بازتاب بهشت، محمدرضا مقتدر، مجله معمار شماره ۹۱، صفحه ۸”
کاربری قبلی: باغ انار
کاربری فعلی: باغ هنر شیراز با رویکرد ایجاد فضایی جهت نمایش آثار و فعالیت هنری هنرمندان
محدوده مداخلات: کل سایت با رویکرد حفظ و نگهداری انبوه درختان
وضعیت سایت قبل از بازسازی: درختان انار خشکیده و رها شده
مهم‌ترین ارزشهای سایت موجود: ۱) باقیمانده دیوار، پیش‌ورودی و درب باغ ۲) درختان انار
همیشه دغدغه طراحی فضایی وجود داشت که علاوه بر معمار و شهرساز، هنرمندان نیز به نوعی در بخشهایی از روند طراحی تاثیرگذار باشند. سالها گذشت و این امر با طراحی باغ هنر شیراز محقق گردید. در منطقه یک شیراز که روز به روز باقیمانده باغات در حال نابودی است، زمینه ای فراهم گردید تا شهرداری باغ انار رها شده ای که درختان آن در حال از بین رفتن بود را خریداری کرده و در صدد راهی برای حفظ و بازسازی آن برآید.بلافاصله و با توجه به پیشینه ذهنی و کمبود چنین فضایی در شهر برای هنرمندان، پیشنهاد باغ هنر مطرح گردید و مطالعات اولیه آن آماده شد و در نهایت مورد موافقت قرار گرفت.این اتفاق مهم، رویایی را به واقعیت تبدیل کرد که مدتها دغدغه اینجانب بود.باغ اناری رها شده در نزدیکی باغ تاریخی گلشن شیراز(باغ عفیف آباد).
موقعیت سایت:
شکل زمین یک مستطیل کشیده در جهت شرقی- غربی به طول ۲۰۰ متر و عرض ۴۰ متر می باشد. زمین باغ از شمال به باقیمانده باغات، از جنوب به پارک بعثت، از غرب به باغ عفیف آباد و در نهایت ضلع شرقی آن در مجاورت بلوار بعثت واقع گردیده است.
ایده طراحی:
باغ عفیف‌آباد به عنوان نمادی از الگوی باغ ایرانی یادآور محورها و مسیر آب در این ساختار کهن است. محور اصلی باغ عفیف‌آباد یک کشیدگی هندسی در جهت غرب به شرق تا ساختمان تاریخی واقع در پارک بعثت ایجاد کرده است.بنابراین ایده اولیه باغ هنر از امتداد محور عمود بر محور اصلی باغ عفیف آباد متولد گردید. این اتفاق، در مقیاس طراحی شهری و در دو نقطه به صورت محور عرضی باغ هنر صورت پذیرفت وشریان‌های باغ عفیف‌آباد و پارک بعثت را در جهت توسعه آتی این مجموعه‌ها به درون باغ هنر جاری ساخت.
با پدیدار شدن این محورها، محور اصلی باغ هنر به صورت طولی و در جهت شرقی- غربی ، طول ۲۰۰ متری باغ را هم در جهت هماهنگی هندسی با اطراف و هم در راستای ایجاد یک سیرکولاسون حرکتی مشخص و تعریف شده در بین انبوه درختان خشک پیمود.
با وجود شکل گیری ساختار هندسی محورها، ولی هنوز در میان انبوه درختان باغ، نیاز به نشانه هایی جهت القای رویدادی که در این فضا قرار است اتفاق بیافتد احساس می‌شد. گستره وسیع، پیچیده و چالش برانگیز هنر از یک طرف و ایجاد فضایی بی زمان که به هیچ دوره و مسلک هنری وابسته نباشد، کار را تا اینجا پیش برد که ساختار مکعبهای بتنی بر روی سکوهای سنگی پدیدار گشت و با اتصال مکعب‌ها به محور اصلی، علاوه بر حفظ تمامی درختان موجود در باغ، نقاط نشانه‌ای بوجود آمد که از سردرگمی بازدیدکنندگان و استفاده‌کنندگان جلوگیری می‌کرد. این مکعبهای بتنی با رنگ خنثی خود، علاوه بر اینکه انبوه درختان انار موجود در باغ را بهتر جلوه‌گر می‌سازند، هرکدام به نوعی طبیعت را از زوایای مختلف قاب گرفته و بر حفظ و نگهداری آن تاکید می‌نمایند.
هماهنگی جداره‌های شهری:
جداره ورودی باغ هنر قسمتی از یک بدنه به‌هم‌پیوسته شهری به طول ۵۳۹ متر می‌باشد که از ابتدای پارک بعثت (ضلع غربی سایت) شروع و تا فلکه سنگی (ضلع غربی) ادامه می‌یابد. وجود دیوار کاهگلی پارک بعثت که خود به نوعی قسمتی از باقی مانده‌های دیوار باغات شیراز می‌باشد، ایده تداوم و به‌کارگیری کاهگل جهت پوشش جداره باغ هنر به طول ۴۰ متر را عملی کرد. از طرفی با توجه به اهمیت هماهنگی در ساختار، پیشنهاد کاهگلی کردن ادامه جداره ها تا فلکه سنگی داده شد که از طرف کارفرما مورد موافقت قرار گرفت و در نتیجه یک جداره شهری پیوسته پدیدار شد.
ورودی:
دیوار وضع موجود و درب ورودی هیچگونه تناسبی با جداره مجاور آن(پارک بعثت) نداشت، یک دیوار بلوکی بلند و یک درب مرتفع. راهکاری که در نظر گرفته شد، ایجاد یک جداره که از نظر ارتفاع متناسب با همسایه جنوبی(پارک بعثت) و از نظر مصالح هماهنگ با آن باشد. بنابراین از مصالح کاهگل جهت ایجاد هماهنگی با دیوار پارک بعثت استفاده شده است. همچنین برای جلوگیری از یکنواختی و عدم خوانایی فضا، حفره‌های متخلخلی در سطح ایجاد گردیده که در ترکیب با سایه و نور بر عمق جداره می‌افزاید. در میانه جدار ۴۰ متری، ورودی باغ شکل گرفته که شامل نوشتار و ترکیب مکعبهای فلزی دو سمت آن است . نوشتار بر روی درب می‌تواند یادآور و شروع هنر نوشتاری(Language Art) در باغ باشد و مکعبهای فلزی متخلخل، علاوه بر یادآوری کارهای یکی از هنرمندان هنر مفهومی (سوله ویت) ، به نوعی با مکعبهای بتنی درون باغ هنر در تقارن است. همچنین چشم انداز درون فضا از بین ساختار مینیمال و هندسی مکعبهای فلزی قابل مشاهده است.
آب:
حضور آب در باغ هنر به صورت طولی، علاوه بر اینکه بر محور اصلی تاکید میکند، از نظر اقلیمی آب و هوای درون باغ را در فصول تابستان و بهار متعادل کرده و صدای پای آب در طول ۲۰۰ متری باغ همراه رهگذران است. تاثیر آب تنها به درون باغ محدود نشده و با کنترل و هدایت امتداد محور آب به پیاده‌راه شهری، به نوعی بر تعامل و پیوستگی فضای داخل و خارج باغ انجامیده و باغ هنر در فضای شهری نیز حضور دارد.
مصالح:
استفاده از سنگ ارسنجان ساب نخورده در کفسازی، به عنوان سنگ بومی منطقه، علاوه بر صرفه جویی اقتصادی، با رنگ سفید و طوسی خنثی خود، بر رنگ و عملکرد پوشش گیاهی تاکید دارد. این سنگ معمولا بصورت تیشه ای و یا ساب خورده مورد استفاده قرار میگیرد. در این پروژه به علت سازگاری بیشتر با مصالح بتن،سنگ کف بصورت ساب نخورده مورد استفاده قرار گرفته و حسی متفاوت ایجاد شده است. در بعضی قسمتهای کفسازی، با بکارگیری سنگ ساب خورده انعکاس درختان و نورهای محیطی در کف مشهود است. همچنین استفاده از سنگ ورقه‌ای پسکوهک (از معدن اطراف شیراز) در دو طرف جوی آب، ضمن افزودن بر زیبایی صدای آب و سایه روشن های متفاوت، دوام و ماندگاری جوی آب را در مقابل تغییرات آب‌وهوایی تضمین میکند.استفاده از کاهگل در جداره‌ها ضمن هماهنگی و پیوستگی در جداره، برحال‌وهوای باغات شیراز و حس نوستالژیک آن تاکید دارد.ترکیب چوب و سنگ در طراحی و ساخت نیمکت‌ها و سطل زباله باغ هنر، ضمن ایجاد همنشینی این دو مصالح، تاثیر اقلیمی مطلوب در فصول مختلف و کنترل دمای سطوح دارد. به‌کارگیری بتن در مکعبهای بتنی، علاوه بر دوام، خلوص و بی‌ریایی، بر استفاده مناسب و بجای آن در زندگی معاصر تاکید دارد و از نظر اقلیمی نیز با تبادل حرارتی کم، با محیط سازگاری دارد.
پوشش گیاهی:
وضع موجود سایت پوشیده از درختان انار خشکیده و در حال از بین رفتن بود که برنامه حفظ و نگهداری آن‌ها با هماهنگی با مشاور فضای سبز انجام پذیرفت ودرختان دوباره احیا و بارور گردید.از طرفی در جهت تکمیل و تعریف پوشش گیاهی تاثیرگذار و هماهنگ با هندسه طرح، گیاهان دارویی در دو سمت محور اصلی کاشته شد که علاوه بر افزودن عطر و بو به فضا، نسبت به معرفی و شناساندن خواص آن به مردم اقدامی موثر می‌باشد. در همین راستا با هماهنگی انجام شده با مدیریت مقرر گردید که این گیاهان دارویی در ابعاد کوچک بسته‌بندی و جهت مصرف مردم به صورت رایگان در اختیار آنان قرار گیرد.
مدیریت و اطلاعات:
ابعاد این فضا ۸/۴ * ۸/۴ متر، هماهنگ با دیگر مکعبهای بتنی است. پلان آن از دو بخش تشکیل شده است. فضای مدیریت و اطلاعات در طبقه همکف و فضای دید چهارم در طبقه اول . جداره این مکعب بوسیله نمای شیشه ای پوشش داده شده که علاوه بر ایجاد دید مناسب به باغ و خوانایی، انعکاس باقی مانده ورودی قدیمی نیز بر روی آن به نوعی گفتگوی گذشته و حال را تداعی می کند. از چوب به عنوان قاب پنجره ها استفاده شده که از نظر جنس و رنگ هم در هماهنگی با درب قدیمی است و هم با بتن مکعب و شیشه نمای آن همنشینی دارد. ارتباط فضایی به طبقه اول(فضای دید چهارم) نیز به وسیله یک راه پله فلزی طراحی شده است. مدیریت باغ در قالب یک هیات اجرایی کار خود را آغاز کرد و تیم طراح از همان ابتدا به طور مداوم در بحث‌های مدیریتی و برنامه ریزی باغ هنر حضور داشته و نظرات و راهکارهای برنامه ریزی فضایی را پیش برده است. همچنین مخاطبین باغ، عموم مردم می‌باشند و اتفاق فضایی آن، ارائه آثار هنرمندان و آشنایی مردم با نحوه کار و اجرای آثار هنری می‌باشد.
باقی مانده ورودی قدیمی:
یکی از ارزشهای موجود در سایت، باقی مانده قسمتی از دیوار و درب قدیمی باغ بود . از این رو مطالعات جهت بازسازی و باز تعریف فضایی این مکان در دستور کار قرار گرفت. دیوار مخروبه دو سمت فضای ورودی برداشته شد و دیوار حایلی بجای آن ایجاد گردید که علاوه بر مقاوم سازی مجموعه ورودی و پیش ورودی با آجر سنتی پوشش داده شد. شکل این دیوار حایل به نحوی است که باقی مانده دیوار قدیم را تداعی میکند و امکان دید به درختان مجاور و پیاده رو را فراهم می کند.ابعاد و رنگ آجر هماهنگ با آجر وضع موجود، وارد کوره گردید و جهت ایجاد تمایز بین دو دوره ، نحوه چیدمان آجر جدید با آجرچینی اولیه متفاوت می باشد.درب ورودی نیز به شدت آسیب دیده بود که بازسازی و مقاوم سازی گردید.
یکی از مشکلاتی که در طرح ساماندهی وجود داشت تفاوت کد ارتفاعی باغ وپیاده رو با این درب قدیمی بود. کف باغ هنر ۱۱۰سانتی متر از مجموعه قدیمی بالاتر بود. راهکاری که در نظر گرفته شد ایجاد فضای پلکانی برای ارتباط با کف باغ هنر و از طرف دیگر عقب نشینی دیوار باغ مجاور بوده است. این تغییرات پتانسیل شکل گیری فضای هنرهای نمایشی و همچنین سیرکولاسیون حرکتی جهت برگزاری نمایشگاه را فراهم نمود.
مکعب و قاب ها
یکی دیگر از ارزش های سایت، باقی مانده درختان انار می باشد. بنابراین شکل، مقیاس و تناسب مکعب های بتنی به نحوی است که هر وجه آن از زوایای مختلف، طبیعت را قاب گرفته و در معرض دید قرار می دهد. از میان ۱۲+۱ مکعب بتنی، یکی برای فضای چایخانه در نظر گرفته شده است. جانمایی این فضا به نحوی است که علاوه بر نزدیکی به محور عرضی باغ هنر(امتداد محور پارک بعثت)، حدفاصل ضلع شمالی آن تا محور اصلی، بوسیله گل رز پوشش داده شد تا این مکعب نیز انسان، طبیعت و معماری را قاب بگیرد.
تاثیر ساختار مکعب ها در قاب گرفتن انسان، طبیعت و درختان باغ در زوایا و دیدهای مختلف ، مضمونی است که از جهاتی، بی شباهت به تصویر نقاشی های قهوه خانه ای، مکتب سقاخانه و … نیست. اگر موضوعات نقاشی های قهوه خانه ای الهام گرفته از ادبیات و داستان های حماسی و … بوده، این نقاشی ها(مکعب ها) تصاویر را با پاشیدن نور بر روی لنز دوربین پدید می آورند و ثبت می کنند. تصاویری از زندگی امروزی در قاب های بتنی… . همچنین در طراحی فضا سعی شده با بکارگیری مکعبهای بتنی، بیشترین تاثیر فضایی با کمترین اشغال فیزیکی داشته باشیم، در حین اینکه هنرمندان نیز به نوعی تکمیل‌کننده فضا باشند.
مکعب و معنا:
یکی از تلاش هایی که در روند طراحی،اجرا و بهره برداری باغ هنر مورد توجه قرار گرفته، در راستای تحقق فضایی است که هنرمندان نیز به نوعی تکمیل کننده فضای معماری باشند. این ایده در یکی از مکعب های مجاور محور عرضی باغ هنر(امتداد محور پارک بعثت)، در جهت فعال سازی یک محیط و یک مفهوم(معنای فاصله) طراحی گردیده است. کلمه فاصله و مفاهیم آن تمامی ابعاد و وجوه زندگی را در بر می گیرد.(فاصله دو چشم، فاصله دو شهر با درشکه-ماشین-هواپیما، شکاف دیجیتال، فاصله سنی،فاصله میان دستگیره کمان تا نوک آن، فاصله گرفتن از وطن،فاصله هرمونوتیکی،فاصله من و تو، فاصله بین دو پرده نمایش،فاصله دو نت هم نام[نیم پرده کروماتیک]،فاصله دو درخت هم نام[درخت انار]،فاصله کانونی،فاصله زمانی،فاصله دو نقطه،فاصله سنی در ازدواج و …)
دو طرف قاب های مکعب،مربع هایی به شکل تودرتو طراحی گردید که هر چه به مرکز نزدیکتر می شود از نظر اندازه و مقیاس کوچکتر می گردد. وقتی شخص در مرکز این مکعب قرار می گیرد بیشترین تاثیر فضایی در القای این مفهوم را احساس می کند.
در واقع به کمک هنر چیدمان[Installation Art] معنا و مفهوم اثر در فضای عمومی اجرا گردیده است. این رویکرد، هنر را فراتر از قراردادهای مرسوم هنر نقاشی و مجسمه سازی پیش برده و با معماری درآمیخته است.
باغ در باغ:
نقطه پایان باغ هنر، نقطه آغاز باغ ایرانی است. عشقی که قدیمی می شود اما کهنه هرگز! باغهاست پشت این دیوار . پشت این آب که انتها ندارد. روح مکان در اینجا انار و هنر است. روح مکان در اینجا هندسه و آب است. پیوند طبیعت با کف پای ماست.
خیلی دوس دارم در اولین فرصت به این پارک بیام.
اون ته باغ که کچل هستش 🙁
به نظرم در انتهای باغ هم باید یه فضای سبز خاص و زیبا پدید بیارن.
مثلا مثل آسیاب بادی و سطل آبی که در رستوران شب نشین اصفهان هست. خیلی ها به خاطر این اثر فوق العاده میرن اونجا. کار پیچیده ای هم نیست ولی خاصه.
امثال این پارک زیبا در شیراز باید بیشتر و بیشتر بشه.
از خطاطی و موسیقی هم در این پارک استفاده شده؟ استفاده نمیشه؟
به نظرم یه پارک هم باید برای هنرمندان بسازن که در اون تئاتر و اثرهای هنرمندان و… بشه توش برگزار بشه. در عین حال پارک هم باشه. مثل پارک هنرمندان خیابان ایرانشهر تهران.
اینجوری همه پارکها محلی برای فروش آثار هنری نمیشه. البته اون پروژه ای که در کنار حافظیه هستش همین حالتو داره ولی خوب سرپوشیدس و بیشتر شبیه مجتمع تجاریه. باید یه تدارکی ببینن که اونقدر مخاطبا جذب بشن که تا طبقه آخرشم بالا برن و مغزه ها رو هم در عین حال ببینن. وگرنه خیلی کم صرفا به خاطر خرید وسایل به اینجا میان. و عملا از رونق می افته.
باید باغات قصردشت هم همینکار کنن
این باغ طرح توسعه داره و قرار هست از سال اینده از باغهای اطراف به این باغ الحاق بشه .
فضای سبز این باغ بخصوص در نقاطی کاملا ضعیف و خالی و فقط شامل درختان انار است. این فضای سبز جای کار و بهسازی زیادی دارد. ضمنا خوب است بحث زیباسازی و نورپردازی در شب که همواره در شیراز مورد غفلت است در این باغ مورد توجه قرار گیرد با اجرای نورپردازیهای زیبا، نماد‌ها و گوی‌های نورانی و…ضمنا ستونها و بدنه مکعب‌ها فاقد نماسازی است… کلا هرچقدر روی طراحی پروژه کار شده در اجرا و عمل مانند اکثر پروژه‌های شهرداری دارای نواقص چشمگیر بوده و از تکمیل هنرمندانه باغ صرف نظر شده است.
آقا امیر گرامی،
دوست عزیز شما فرصت کردید یک کمی از این پروژه ایراد بگیرید.
کامران جان. اینها ایرادات و نواقصی هست که موجود هست و میتونید با چشم از نزدیک ببینید. وقتی که امکان اجرای کامل و بی نقص هر پروژه هست چرا این توقع رو نداشته باشیم.؟