اجرای اتو تئاتر در گذر هنر شیراز / نمایشی که در هفت خودرو اجرا می شود

اتوتئا‌تر آوانگارد «سرگذشت باور نکردنی دُن کیشوت، مُلانصرالدین، هُدهُد و دیگران در سرزمین عجایب!» ۱۴ تا ۲۸ بهمن درهفت دستگاه خودرو در گذر هنر شیراز توسط آرمان طیران در دو نوبت اجرا می‌شود.

به گزارش شیراز۱۴۰۰ و به نقل از مهر، آرمان طیران که دانشجوی کار‌شناسی ادبیات نمایشی دانشکده هنر و معماری دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز و کار‌شناس ارشد کارگردانی از دانشگاه تربیت مدرس و مدرس گروه نمایش در دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیراز در سال‌های ۸۸ تا ۹۱ بوده در گفتگو با خبرنگار مهر که پیش از آغاز این نمایش انجام گرفت الزام‌های تئا‌تر آوانگارد را برشمرد و از شکل گیری تئا‌تر به شیوه تعاونی نام برد که گروهی از هنرمندان نمایش در نبود امکانات، سالن‌های مناسب و حداقل‌های تئا‌تر برای بردن هنر به میان مردم خبر می‌دهد.

این کارگردان و نمایشنامه نویس آوانگارد، اسفندماه نیز تئا‌تر ۲E=MC را فقط برای یک نفر تماشاگر در هر نوبت نمایش به صحنه خواهد برد.

طیران که نوشتن نمایشنامه‌های بسیاری را در کارنامه هنری دارد سال ۱۳۹۰ با کتاب «آگوستو بوآل و سیستم ژوکر» که توسط نشر افراز ارائه شد با معرفی این نظریه‌پرداز و نویسنده برزیلی تئا‌تر به شکلی جامع سیستم ژوکر را تبیین و تماشاگر- بازیگر را معرفی کرد.

اجرای تئا‌تر در خیابان آن هم درون ۷ خودرو ایده تازه‌ای است که آن را به زودی اجرا می‌کنید، این ایده از کجا آمد؟

اجرای تئا‌تر بر اساس مقتضیات و شرایط در پروژه‌های تجربی به الزاماتی نیاز دارد که همیشه بیرون از نظام سنتی تئا‌تر مانند استفاده نکردن از سالن‌های تئا‌تر است. از این رو، اینجا ما یا سالن داریم که استفاده می‌کنیم یا سالن نداریم و استفاده نمی‌کنیم.

از آنجاکه در کشورهای صاحب تئا‌تر کارگردان‌ها و تئوریسین‌های تئا‌تر از بس امکانات دارند به سوی کشف و ابداع مدل‌های جدید انجام پروسه تئا‌تر می‌گردند در ایران برعکس از روی ناچاری دست به خلاقیت و ابداع زده می‌شود که یکی از این خلاقیت‌ها اجرای تئا‌تر در خودرو یا آپارتمان یا مترو و شاید هم گالری و هرجایی که پذیرای یک گروه اجرایی باشد، است. با این تفاوت که در اروپا خلاقیت به وجود آمده تولید جریان، موج و سبک تازه‌ای می‌کند، اما این سو فقط آرامبخشی برای درد بی‌درمان نظام تئاتری کشور است.

اتوتئا‌تر «سرگذشت باورنکردنی دُن کیشوت، ملانصرالدین، هُدهُد و دیگران در سرزمین عجایب» ثمره این نیاز، اجبار، نبود امکانات و در ‌‌نهایت اندیشه خلاقانه است.

این گونه نمایشی دارای پیشینه تاریخی است؟

حتماً این کاری که صورت می‌گیرد پیشینه، تاریخچه و شناسنامه‌ای دارد بویژه که در دهه ۱۹۶۰ میلادی اوج فوران اندیشه‌ها و دگراندیشی‌های تئاتری و نبوغ و خلاقیت گروه‌های مختلفی با رویکرد‌ها و ایدئولوژی‌های متفاوت سبب ساز جنبش و موج آوانگارد و پیشرو شد که هم برای تئا‌تر و هم برای تماشاگر آن دارای جهان بینی تازه‌ای است.

از این نمونه گروه‌های تئا‌تر زنده (لایو)، باز (اوپن)، نان و عروسک و بسیاری از گروه‌هایی که امروزه در تاریخ جهان قرار دارند، در این دهه پدید آمدند نوآورانی بودند که اقدامات خلاقانه تئاتری آن‌ها باعث دگرگونی نگرش در برخورد با مقولهٔ تئا‌تر شده است.

خاستگاه این نمایش مانند «سرگذشت باورنکردنی آلیس در سرزمین عجایب» است یا تفاوت دارد؟

در نمایش سرگذشت باورنکردنی آلیس در سرزمین عجایب که شهریور امسال تنها دو شب بصورت خودرویی اجرا شد ایده‌ای فراهم شد تا در ادامه سرگذشت باورنکردنی دُن کیشوت، ملانصرالدین، هُدهُد و دیگران در سرزمین عجایب را به صورت اتوتئا‌تر ارائه کنم.

داستان این نمایش درباره شخصیت سده شانزدهم و دوره رنسانس، دُن کیشوت به همراه پیشکار وفادارش، سانچو و همچنین داستان عاقل دیوانه نمای نامدار فرهنگ ایرانی، ملانصرالدین و فردی سمبل آگاهی و دانایی به نام هُدهُد و دیگرانی که در این سرزمین شگفت انگیز حضور دارند و البته شخص تماشاگر است.

با این اوصاف تماشاگر، دیدن تئاتری فانتزی و سمبولیک را تجربه می‌کند. آنچه پیش‌تر نیز در دیگر آثار نمایشی شما دیده شده است. به این دلیل رگه‌هایی از تئا‌تر اجتماعی نیز در این کار دیده می‌شود؟

اگر دسته بندی کنم خود را در دسته کارگردانان بی‌دغدغه قرار نمی‌دهم. زیرا در این دسته بندی آثارم باید در هنر متعهد قرار گیرد.

در این کار ملانصرالدین جمله‌ای دارد با این مضمون که «پست پاکتی آورد حاوی کتاب شعر. مُهر آبی کوچکی روی کتاب شعر نقل کرده بود: «بنابه اظهار فرستنده این بسته فاقد شیء قیمتی است». جمله را که دوباره بخوانید متوجه می‌شوید چرا نسبت به جامعه تعهد دارم. چون کتاب را در دسته اشیاء غیرقیمتی دانسته است.

بنابراین تمام دیالوگ‌های ملانصرالدین در این نمایش از مجموعه آثار اکبر اکسیر، شاعر طنز‌پرداز برداشت شده است. چراکه می‌شود او را ملانصرالدین دوران کنونی دانست.

پس در این نمایش موضوع تئا‌تر برای مردم بیشتر احساس می‌شود.

همیشه دغدغه‌ام برای تئا‌تر تشدید اندیشه است. چون برایم تعداد تماشاگران مهم نیست و به فرد تماشاگر دارای اندیشه بیشتر از جمعِ تماشاگریِ اندیشه نیاز دارم. از این روست که به جایی رسیدم که اجرای تئا‌تر تنها برای هنر است. گرچه برخلاف قاعده مرسوم و موج شنا کردن ضربه‌ها و آسیب‌هایی به همراه دارد، اما اگر ۵ سال به من فرصت داده شود، طبقه و طیف جدیدی از تماشاگر تئا‌تر را در شیراز خواهید یافت که دیگر به هر اتفاقی روی صحنه، تئا‌تر نمی‌گویند.

بنابراین یکی از دلایلی که اجرای تک تماشاگر می‌گذارم برای این است که به تماشاگر اجازه انتخاب بدهم. چون پیش از اجرا از تماشاگر پرسیده می‌شود دوست دارد بین ژانرهای اصلی تئا‌تر یعنی تراژدی، کمدی و ملودرام کدام را ببیند.

بر این اساس خواست و سلیقه تماشاگر است که ژانر مورد نظر اورا درپی دارد، نه آن تئاتری که از پیش بر اساس سنت همیشگی او را مجبور کند از آن دیدن نماید چراکه این مدل اجرای تئا‌تر به چالش کشیدن کار تماشاگری سنتی است. این نگره دقیقا مفهوم ناب تئا‌تر برای تماشاگر است و او برای نخستین بار با خشنودی تمام از تئا‌تر بیرون آمده و اگر از وی پرسیده شود می‌گوید آنچه باب می‌لم بود، تماشا کردم.

اتوتئا‌تر چه ویژگی‌هایی دارد؟

در گام نخست این مدل تئا‌تر چون در مجموع در خیابان روی می‌دهد و ابزار آن ترافیکی و خیابانی است ناگزیر در بستر جامعه و خیابان روی می‌دهد حتی می‌شود به آن لقب تئا‌تر خیابانی ناب داد چون بستر آن نیز خیابان است.

آگوستو بوآل، نظریه‌پرداز، نویسنده و کارگردان برزیلی تئا‌تر که گونه‌ای خاص از تئا‌تر را با عنوان «تئا‌تر سرکوب شدگان» ابداع و معرفی کرد از طرفداران این گونه تئاتری است. چراکه این تئا‌تر لاجرم با همه مردم در ارتباط است و از کودک خردسال تا کهنسالان در خیابان آن را می‌بیند زیرا این‌ها در اجتماع حضور دارند و کافی است که با ترفندهایی توجه‌شان به سایت خیابانی اتوتئا‌تر جلب شود.

بازتاب این تئا‌تر در میان اهالی تئا‌تر را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

متاسفانه در برخورد با تئا‌تر پیشرو و آوانگارد جبهه گیری گسترده‌ای از سوی پیشکسوتان هنرهای نمایشی وجود دارد. کسانی که خاستگاه، اسلوب و تکنیک تئاتریشان دست کم به ۴۰ سال پیش برمی گردد در برخورد با آثار دگراندیش و آوانگارد به دلیل سنجش اشتباهی که این گونه تئاتری را با آثار ۴۰سال پیش انجام می‌دهند ناخودآگاه و‌گاه خودآگاه ارزش‌های مدل‌های تئا‌تر را در تقابل با یکدیگر می‌دانند نه در امتداد یکدیگر که به همین دلیل تئا‌تر آوانگارد را تئا‌تر بی‌ریشه، باری به هرجهت، ناتوان در برقراری ارتباط با تماشاگر، از هم گسیخته، بلاتکلیف و مبهم بودن پیام و عدم پیوند ارگانیک در بخش‌های مختلف آن می‌بینند در حالیکه قطعا این بزرگواران در نظام ساختاری تئا‌تر آگاه هستند که هریک از این ایراد‌ها به تنهایی می‌تواند یک اجرا را فاقد اعتبار و ارزش کند.

بنابراین آنچه دیده می‌شود اعتبار و ارزش روزافزون اجرای چنین تئاترهایی است. تنها به این دلیل که فراموش کرده‌ایم انسان حاضر در سال ۱۳۹۳ نیاز به تئاتری با شرایط و الزامات ۱۳۹۳ دارد نه تئاترهایی با الزامات سال ۱۳۴۰.

آرمان طیران

یکی از دلایل عدم رغبت تماشاگران هم به دیدن تئاتر‌ها همین تفکر قدیمی و رنگ باخته تاریخ مصرف گذشته است. برای تماشاگری که در خانه اینترنت، ماهواره، تلویزیون و انواع فیلم‌ها در دسترس دارد هیچ جذابیتی وجود ندارد که بنشیند و فقط چیزی به نام تئا‌تر را ببیند که آنرا به هیچ کجای زندگی او نمی‌توان سنجاق کرد.

برای تماشاگری که دانش تئا‌تر دارد و آن را دنبال می‌کند هیچ جذابیتی بالا‌تر از تجربه تئا‌تر در مضامین و فرم‌های مختلف نیست. تماشاگر عادی و دور از تئا‌تر به خاطر کنجکاوی هم که شده به سوی تئا‌تر آوانگارد می‌آید و تماشاگر درگیر با تئا‌تر هم به خاطر تجربه اندوزی به این نمایش‌ها اقبال و روی خوش نشان می‌دهد.

مدتهاست که تئا‌تر را در بیرون از سالن‌ها دنبال می‌کنید. این نیز از الزامات آوانگاردیسم است؟

ترجیح می‌دهم مدل جدیدی از تئا‌تر را تعریف کنم. از این رو بیش از دوسال است از سالن‌های مرسوم تئا‌تر خارج شدم دلیلش هم این است که فکر می‌کنم تئا‌تر به تنهایی متکی به خود است بدین خاطر صندوقی با اهالی تئاتری درست کرده‌ایم که با سکه و اسکناس‌هایی که در آن ریخته می‌شود هزینه‌های اجرا‌هایمان را تامین می‌کنیم تا دربند تهیه کننده و سالن نباشیم.

داریم مدلی جدید از تئا‌تر با عنوان تئا‌تر تعاونی را تجربه می‌کنیم که اهالی آن خود تولیدکننده تئا‌تر هستند. لذا هر رویداد تئاتری که در این فضا رخ می‌دهد حتما مثبت است چون به ما یاد می‌دهد به کسی متکی نباشیم.

امیدوارم همه گروه‌های تئاتری به این سو بروند که خودکفایی در تئا‌تر را به دنبال دارد چراکه تجربه نشان داده این کار موجب گشایش، بهبودی و تکامل هنر تئا‌تر می‌شود.

بدین شکل بخشی از تئا‌تر ستمدیدگان آگوستو بوآل را تحقق می‌بخشید؟

گرچه در مقایسه با ثروتمندان مستضعف تریم، اما تئا‌تر ستمدیدگان جمع این کم بضاعتی هاست که این نیز قدرت به وجود می‌آورد. لذا داریم به سمت تئا‌تر مورد نظر بوآل می‌رویم چون تئاتری داریم که ستم نبود امکانات، حداقل توجهات، نبود سالن مناسب و دیگر حداقل‌ها را می‌چشاند.

از شکست در این ژانر نمی‌هراسید؟

تن‌ها هنر است که تجربه‌گری در آن به شکست نمی‌انجامد چون پدیدهٔ اثر هنری خودبه خود فاقد شکست است چراکه چیزی که نبوده است را ساخته‌اید. سال‌های سال است که مکاتب هنری دنیا اسلوب ثابت خود را دارند اما همچنان در حال پوست انداختن و همراه شدن با مکاتب دیگرند.