تاریخ شیراز؛ خشت‎هایی که خاک می‎شود

کوچه پس کوچه‌های محله‌های قدیمی شیراز، پر از قصه است، پر از خاطرات خوب و بد، روزهای سخت و آسان، دل هر خشتی از خشتهای خانه‌های قدیمی این دیار، پر از حرف است، حرفهایی که در تنهایی و انزوای این خانه‌ها، خاک می‌شود و بر زمین می‌ریزد، بی‌هیچ تاسفی، بی‌هیچ دریغ و دردی!

به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) منطقه فارس، اینجا، کنار همین خیابان، روزی ده‌ها خانه بود، خانه‌هایی قدیمی با اطاق‌هایی تو در تو، ایوان‌هایی پر از عطر نارنج و سردابی مملو از شیشه‌های گلاب و عرقیات و ترشی و آبلیموی شیراز و میان حوض آبی و ماهی گلی و کنارش چند گلدان شمعدانی، زیر سایه درخت‌های سرو و نارنج، درست همینجا، تاریخ این شهر و دیار بی‌هیچ افسوسی به تلی از خاک بدل شده و امروز پاخور هر غریب و آشنایی است.

کوچه پس کوچه‌های شهر وکیل الرعایا، گذرگاه حافظ و سعدی و ملاصدرا، مسیر عبور آقا سیدنورالدین هاشمی و دستغیب و محلاتی و… امروز اما بیشتر خانه‌هایش بوی نا‌گرفته و خانه ریشمیز (موریانه) و معتاد و… گذر فراموشی است، محله‌هایی که بسیاری از آن‌ها محو شده و از شکل افتاده و بسیاری دیگر در حال تخریب است.

کوچه پس کوچه‌های شهر گل و بهارنارنج، شهر سروهای سربه آسمان ساییده، شهر شعر و ادب و هنر، روزگاری پر بود از خانه‌هایی که دور تا دورش ساختمان بود و برای ورود به آن‌ها باید از هشتی و دالان می‌گذشتی و به حیاط می‌رسیدی و آبی به دست و رو می‌پاشیدی و با لبخند، معطر از بوی گل و گلاب، به درون پنجدری و سه دری و هفت دری پا می‌گذاشتی، یا روی تخت کنار حوض جا می‌گرفتی و…

روزگاری حیات در جای جای این کوچه پس کوچه‌ها با رنگ و بویی دلنشین جاری بود و از دروازه اصفهان و خیابان‌های پهن و باریک به کوچه‌های تنگ اما زنده و گذرهایی که امروز دیگر ردی از آن‌ها باقی نمانده، جریان داشت، از بازار وکیل تا سرای مشیر و از گذر اتابک تا زیر طاق امین التجار و محله سنگ سیاه و…..

خانه‌هایی که همگی دو قلویی هم داشتند، خانه‌هایی که پر بود از آینه و نقاشی، خانه‌هایی که جادو می‌کرد و همواره کانون خانواده‌هایی که درونش می‌زیستند را گرم گرم گرم نگه می‌داشت، خانه‌هایی که….. اما امروز خشت‌های این خانه‌ها یک به یک و تند تند، خاک می‌شود و بر زمین می‌ریزد و تو همچنان در حسرت شنیدن یک افسوس مانده‌ای.

سرپرست انجمن دوست داران میراث فرهنگی استان فارس در گفت‌و‌گو با ایسنا، گفت: بسیاری از مردم حتی هم شهریان شیرازی، از وجود خانه‌های قدیمی این شهر بی‌خبر هستند چه رسد به گردشگران!! همین بی‌خبری، به تخریب‌ها سرعت می‌بخشد، نمی‌دانیم چه داشته‌های ارزشمندی را از دست می‌دهیم.

مسعود منیعاتی گفت: در دیگر نقاط جهان خانه‌های بزرگان و چهره‌های شاخص خود در گذشته نه چندان دور را به موزه بدل می‌کنند و نه تنها آن را نگه می‌دارند، بلکه از محل آن به کسب درآمد می‌پردازند و در اینجا، خانه ملاصدرا و سعدی و… بسیاری از بزرگان و افرادی که در تاریخ نامشان به هر دلیل آمده است، جلوی چشمانمان خراب می‌شود و حتی آهی نمی‌کشیم!!

این فعال میراث فرهنگی با تاسف از اینکه امروز خانه‌های تاریخی را به عنوان معضل بافت فرسوده شهری عنوان می‌کنند، گفت: برای اقامت در خانه شکسپیر، گردشگران به ازای هر شب هزاران یورو هزینه می‌کنند و ما خانه‌ها و اماکن تاریخی را به رستوران بدل می‌کنیم!

وی گفت: ما تا دلمان بخواهد همایش برگزار کرده‌ایم و درآینده هم خواهیم کرد، اما در عمل هیچ راهکاری که کاربردی باشد و تاثیرگذار، ارائه نکرده‌ایم. اینکه دولت نمی‌تواند از عهده مخارج مرمت و نگهداری خانه‌های تاریخی برآید، یک واقعیت است، اما باید راهکار داشت.

منیعاتی با اشاره به خانه منطقی‌نژاد و اینکه قرار بود این خانه نیز تخریب شود، گفت: بخشی از این خانه که اندرونی آن را شامل می‌شد، تخریب شد اما دوست داران میراث اجازه تخریب باقیمانده آن را ندادند و با کمی همت، امروز مرمت و به موزه تبدیل شده است.

وی در عین حال تصریح کرد: توان این انجمن بیش از این نبود که یک خانه را در این حد حفظ کند، اما می‌توان از سایر ظرفیت‌ها استفاده کرد، تنها باید به موضوع بیشتر اندیشید، باید حساسیت ایجاد کرد، باید مردم را با گذشته آشتی داد و زمینه را برای آمدن آنان به بافت تاریخی و دیدن این زیبایی‌ها، فراهم کرد.

منیعاتی با یادآوری اینکه در شیراز بالغ بر ۲ هزار خانه تاریخی وجود دارد، گفت: تنها ۴۰۰ خانه از این میان ثبت شده است.

وی با بیان اینکه بسیاری از خانه‌های تاریخی با سرعتی بسیار زیاد در حال تخریب است، تصریح کرد: البته نه اینکه خانه‌های ثبت شده تخریب نمی‌شود، آن‌ها هم همین مشکل را دارد، تنها راهکار جلوگیری از تخریب هم کشاندن حیات و زندگی به آن‌ها است.

منیعاتی گفت: خشت خشت این خانه‌ها، هویت ملی ما ایرانیان و شیرازیان است، اما سرعت تخریب این خشت‌ها به قدری است که‌گاه ظرف ۲۴ ساعت خانه‌ای به تل خاک بدل می‌شود و هیچ کس حتی در افسوس آن سری تکان نمی‌دهد.

وی گفت: آنقدر که امروز می‌توان از تبصره‌ها به ضرر خانه‌های تاریخی استفاده کرد و شهرداری‌ها استفاده می‌کنند، در مسیر حفظ و احیای آن‌ها استفاده نکرده‌ایم، حال آنکه می‌توان با یک حرکت، زمینه را فراهم کرد، آنقدر جوان خوش فکر داریم، آنقدر آدم‌های دوستدار فرهنگ و تاریخ این مرز و بوم هستند که بیایند و کار را به سرانجام برسانند.

منیعاتی از وجود دوستدارانی که پس از دیدن خانه منطقی‌نژاد به فکر خرید خانه‌های تاریخی و مرمت آن‌ها افتاده‌اند خبرداد و گفت: بزرگ‌ترین و مهلک‌ترین سم برای خانه‌های تاریخی، تبدیل کاربری آن‌ها به تجاری است، اینکه خانه تاریخی بشود آشپزخانه، متاسفانه تاکنون جز این حرکت، کار دیگری نکرده‌ایم.

او تصریح کرد: بهترین تجربه آن خانه شاپوری است، خانه‌ای که هویت تاریخی این شهر محسوب می‌شود، امروز دیگر در ذهن مردم به عنوان یک اثر تاریخی ثبت نشده بلکه به عنوان یک رستوران و در ردیف دیگر رستوران‌ها، قرار گرفته است اگرچه همین که حفظش کردند، کاری بزرگ است، اینکه به یک ساختمان چندین طبقه بدل نشد، خدا را شاکریم.

منیعاتی اضافه کرد: اما باور کنیم اگر تمام خانه‌های تاریخی این شهر یک به یک تخریب یا به رستوران و مکان‌های تجاری بدل شود، دیگر پایتخت فرهنگی، معنای خود را از دست خواهد داد، اینکه حمام وکیل بشود رستوران و تا آنجا پیش برود که مردم به جای حمام وکیل یک رستوران در ذهنشان حک شود!!!

وی گفت: دولت تلاشی را آغاز کرد که با تبدیل برخی از این خانه‌ها به موزه و اماکن فرهنگی، در راستای نگهداری آن‌ها تلاش کند، اما ظرفیت و توان مالی دولت محدود و درآمد اماکن فرهنگی نیز در حداقل است، نمی‌توان با تبدیل یک خانه به موزه، آن را نگهداری کرد، باید راهکاری جدید اندیشید و اجرایی کرد.

منیعاتی خانه‌های مشکین فام، صابر و… را در شیراز مثال زد و گفت: همین خانه منطقی‌نژاد که به موزه بدل شده و قیمت بلیت آن هم ۵۰۰ تومان بود و امسال ۱۰۰۰ تومان شد، در روز شاید ۶ بازدید کننده نداشته باشد، با روزی ۶ هزار تومان که نمی‌شود این خانه را سرپا نگه داشت!!

سرپرست انجمن دوستداران میراث فرهنگی فارس گفت: این انجمن در بررسی راهکارهای مختلف به یک بسته فرهنگی رسید، بسته‌ای طراحی کرد تا حیات را به این خانه‌ها بازگرداند.

منیعاتی گفت: این بسته‌ها‌‌ همان تورهای فرهنگی است که در یک محدوده زمانی، برای گروهی از گردشگران و علاقه مندان برگزار می‌شود و در کنار برنامه‌های فرهنگی و هنری، آنان را با خانه‌های تاریخی و گذشته این خانه‌ها آشنا می‌کند.

وی گفت: البته این بسته‌ها را هم باید فرهنگسازی کرد، با آشنا شدن مردم و گردشگران با چنین بسته‌هایی، قطعا می‌توان بدون آنکه این خانه‌ها به اماکنی تجاری بدل شود، آن‌ها را حفظ و احیا کرد.

منیعاتی با بیان اینکه بسته‌های فرهنگی تعریف شده، در قالب تورهای ۲ تا ۲۴ ساعته است، گفت: بر این اساس خریداران این بسته‌ها که بین ۱۰ تا ۲۵ هزار تومان قیمت دارد، می‌توانند در تاریخ و ساعت معینی که از طریق مراجعه به سایت و فعال کردن کد قید شده در بسته انجام می‌شود، در قالب یک تور، به خانه تاریخی مورد نظر رفته و ضمن شرکت در نشست‌های فرهنگی، از ابعاد تاریخی موضوع نیز بهره برد.

سرپرست انجمن دوستداران میراث فرهنگی فارس گفت: محتوای این بسته‌ها می‌تواند دور هم نشینی فرهنگی، حافظ خوانی، مولانا خوانی، مباحثی که براساس تاریخ و زمان و ساعت متفاوت خواهد بود و کارگاه‌های اموزشی، آشنایی با تاریخ و گذشته به همراه پذیرایی با نوشیدنی‌ها و بعضی دسر‌ها و غذاهای سنتی شیرازی باشد.

منیعاتی گفت: اینگونه می‌توان زندگی را به این خانه‌ها بازگرداند و در بسته‌های ۲۴ ساعته، خانواده‌های علاقه‌مند می‌توانند یک شبانه روز، زندگی قاجاری را در خانه‌ای قاجاری در شیراز تجربه کنند، در این شکل همه چیز پرتابل است و هیچ وقت خانه‌ای به میهمانپذیر یا رستوران بدل نمی‌شود و هویت اصلی‌اش تغییر نمی‌کند، اما ماندگاری‌اش تضمین خواهد شد.

به گزارش ایسنا، اگر از میان ۲ هزار خانه تاریخی موجود در این شهر، برای‌‌ همان ۴۰۰ خانه ثبت شده، چنین بسته‌ای تعریف شود، شاید بر سطر دغدغه‌های نگهداری و مرمت این خانه‌ها، نقطه پایانی گذاشته شود.

خانه‌هایی که بسیاری از آن‌ها در مقابل چشم مردمان به تلی از خاک بدل شده است و بسیاری دیگر را موریانه‌ها از درون می‌خورند و سوءاستفاده کنندگان از بیرون….. بیاید دست به دست هم بدهیم تا خشت‌های تاریخ و فرهنگ ملیمان را از گزند حوادث زمان و تبدیل شدن به خاک، حفظ کنیم. باید زندگی را به رگ خانه‌های تاریخی تزریق کرد.

گزارش: علی محمد پشوتن/ خبرنگار ایسنا شیراز